جناس (تجنیس) :

تجنیس به کار بردن واژه ھایی است که ظاهری یکسان و نزدیک به ھم ولی معنای متفاوت دارند.. این آرایه بر تأثیر موسیقی وآھنگ سخن می افزاید.

انواع جناس:1-تام 2-ناقص3-مرکّب یا ترکیبی

1-جناس تام:دو واژه که در تلفظ یکی ، اما در معنی مختلف اند.

گر آمدم به کوی تو چندانی غریب نیست /چون من در آن دیار هزاران غریب هست

عشق شوری در نھاد ما نھاد / جان مادر بوته ی سودا نھاد 

2-جناس ناقص:ھرگاه دو واژه در یکی از موارد زیر با ھم اختلاف داشته باشد، یکی از انواع جناس ناقص پدید می آید.

الف- جناس ناقص اختلافی: دو واژه در یک حرف احتلاف داشته باشند

این بوی روح پیروز از آن خوی دلبر است /وین آب زندگانی از آن جوی کوثر است

درشت است پاسخ و لیکن درست /درستی ، درشتی نماید نخست

یاد یاران یار را میمون بود/خاصه کان لیلی و این مجنون بود

ب- جناس ناقص افزایشی:اختلاف دو واژه در معنی و تعداد حروف را " جناس ناقص افزایشی " می خوانیم .

موج ها خوابیده اند ، آرام و رام /طبل طوفان از نوا افتاده است

جان بی جمال جانان میل جهان ندارد هر کسی که این ندارد حقا که آن ندارد

گفتم خجسته شیراز شیرازه ی جهان است/حافظ به باغ و بستان چون بوی گل نهان است

ج- جناس ناقص حرکتی:یکسانی دو یا چند واژه در حروف و تفاوت در صداها(مصوّت ها).

در این سرای بی کسی کسی به در نمی زند / به دشت پُر ملال ما پرنده پَر نمی زند

مکن تاتوانی دل خلق ریش /و گر می کُنی ، می کَنی بیخ خویش

3-جناس مرکّب(ترکیبی):گونه ای از جناس تام می باشد و ھنگامی است که یکی از دو رکن جناس از ترکیب دو واژه پدید آید.

دل خلوت خاص دلبر آمد / دلبر ز کرم به دل بر آمد

ای همه عالم بر تو بی شکوه/شوکت خاک در تو بیش کوه